انجمن منطق ایران برگزار میکند:
پیوند منطق و معرفت‌شناسی
نزد ابن‌سینا
دکتر مهدی عظیمی
دانشگاه تهران
به اطلاع می‌رساند که سخنرانی ماهانه انجمن منطق ایران چهارشنبه این هفته در ساعت ۱۶ با سخنرانی آقای دکتر مهدی عظیمی، استادیار گروه فلسفۀ اسلامی از دانشکدۀ الهیات دانشگاه تهران با عنوان «پیوند منطق و معرفت‌شناسی نزد ابن‌سینا» برگزار خواهد شد.
چکیده:
ابن‌سینا، در منطق خویش، هم صورت گزاره و استدلال را تحلیل میکند هم مادۀ آن دو را:
تحلیل صوری ابن‌سینا از «گزاره» عبارت است از
۱. تعریف ثوابت منطقیِ A، E، I، O، «اگر… آن‌گاه…»، و «یا… یا…»؛
۲. تقسیم هر یک از آنها به اقسام مربوط؛
۳. سامان‌دادن قواعد ساخت برای آنها، و
۴. کشف روابط منطقی و استنتاجی حاکم بر آنها.
تحلیل صوری وی از «استدلال» نیز عبارت است از
۱. واشکافی ساختارهای مشترک در پسِ استدلال‌هایی که در بافتارهای گوناگون دانش و اندیشۀ انسانی به‌کار می‌روند و
۲. تنسیق آنها در قالب استنتاج‌های منطقاً درست.
تا این‌جا، کار ابن‌سینا یک‌سره در چارچوب منطق، به معنای اخصّ امروزی‌اش، قرار می‌گیرد.
اما تحلیل مادّی گزاره، که معمولاً ذیل عنوان «موادّ قضایا» بررسی می‌شود، و تحلیل مادّی استدلال، که عموماً تحت عنوان «صناعات خمس» مورد بررسی قرار می‌گیرد، از منظر امروزی، بیش‌از آن‌که بحثی منطقی باشد، معرفت‌شناختی است.
تحلیل مادّی گزاره به رده‌بندی معرفت‌شناختی گزاره‌ها بر اساس سه عامل باور، صدق، و توجیه می‌انجامد که طیّ آن می‌توان پاسخ ابن‌سینا به دو پرسش معرفت‌شناختی مهم را فراچنگ آورد:
(۱) معرفت چیست؟
(۲) منابع معرفت کدام‌اند؟
پاسخ وی به پرسش نخست این است: باور صادق موجّه. و پاسخ‌اش به پرسش دوم این است: عقل، حس، درون‌نگری، و گواهی. (نیز از علم‌النفس او دانسته می‌شود که حافظه را هم از منابع معرفت می‌داند.) از همین رهگذر است که پاسخ بوعلی به پرسش از ساختار معرفت نیز نمایان می‌شود، مبناگروی او آشکار می‌گردد، و فهرست وی از باورهای پایه به دست می‌آید؛ (افزون بر این، وی در مواضعی آشکارا از مبناگروی دفاع میکند).
و اما تحلیل مادّی استدلال به درجه‌بندی معرفت‌شناختی استدلال‌ها، از حیث مقدمات، ساختار، و نتیجه، بر اساس سه معیار باور، صدق، و توجیه می‌پردازد و آنها را در پنج رده می‌گنجاند: برهان، جدل، خطابه، شعر، مغالطه.
از این بررسی معلوم می‌شود که منطق ابن‌سینا آمیخته به معرفت‌شناسی است و او منطق را نه صرفاً به‌منزلۀ یک دستگاه صوریِ محض، بل به‌مثابۀ ابزار توسعۀ معرفت در چارچوب مبناگروی می‌نگرد. این گرایش اگرچه در اشارات، (ظاهراً) واپسین نوشتۀ او، کم‌رنگ می‌شود، هرگز رنگ نمی‌بازد.
مکان:
تهران،پل گیشا، دانشگاه تربیت مدرس،
دانشکده علوم انسانی، سالن شهدای گمنام
زمان:
چهارشنبه،۳۰ فروردین ۱۳۹۶، ساعت ۴بعدازظهر
دیدگاهتان را بنویسید